گاه به پیشینیه انتخابات در مناطق شرق استان گلستان بخصوص در انتخابات مجلس شورای اسلامی و انتخابات شوراها که از ماهیتی محلی برخوردارند، گویای این نکته است که برخلاف سایر مناطق کشور، رقابت‌های انتخابات در این منطقه به دور از رقابت جناح‌ها گروه‌های سیاسی بوده و رنگ و بوی قومیتی دارد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دانشجویان ترکمن به نقل از ایرنا، اقوام مختلفی همچون ترکمن، سیستانی، فارس، آذری، ترک های بومی منطقه موسوم به قزلباش و حتی کرد و بلوچ در شرق استان گلستان شامل هفت شهرستان “گنبدکاووس، رامیان، آزادشهر، مینودشت، گالیکش، کلاله و مراوه‌تپه” ساکن هستند و بررسی انتخابات گذشته مجلس شورای اسلامی به ویژه در دو حوزه انتخابیه “گنبدکاووس” و “مینودشت، گالیکش، کلاله و مراوه‌تپه” که بخش عمده‌ای از جمعیت آنها را ترکمنها شکل می دهند، گویای این نکته است که رقابت برای کسب کرسی نمایندگی مجلس، در قالب قومیت شکل می‌گیرد و نه جناح‌بندی های سیاسی رایج در کشور.
هرچند ترکمنها در جای جای استان گلستان از شرق تا غرب آن سکونت دارند ولی در منطقه شرق استان گلستان، شهرستان‌های گنبدکاووس، کلاله و مراوه تپه دارای جمعیت عمده‌ای از این قومیت است که از نظر مذهبی ( اهل سنت)، فرهنگی و حتی زبان نیز متفاوت از سایر قومیت‌های منطقه هستند و این ویژگی‌ها به همراه تعدد جمعیتی آنها بخصوص در دو حوزه از سه حوزه انتخابیه شرق گلستان باعث می‌شود که حداقل در این دو حوزه طرف اصلی رقابت‌های انتخاباتی محسوب شوند.
دیگر قومیت‌های عمده ساکن در شرق گلستان از جمله فارس‌ها، سیستانی‌ها و ترک‌های بومی منطقه ( قزلباش‌ها ) هرچند از نظر فرهنگی و زبانی با هم تفاوت‌های عمده دارند ولی اشتراک در مذهب شیعه، آنها را دارای همگرایی کرده و این عامل سبب می‌شود در یک نگاه کلان بتوان گفت که در رقابت‌های انتخاباتی، جمعیت منطقه بویژه در دو حوزه انتخابیه “گنبدکاووس” و “مینودشت، گالیکش، کلاله و مراوه‌تپه” به دو گروه ترکمن و غیرترکمن تقسیم شده و در این قالب برای تصاحب کرسی نمایندگی رقابت می‌کنند.
رقابت در بین اقوام بزرگ شامل ترکمنها، سیستانی‌ها و اقوام ترک زبان بومی (قزلباش‌ها) در سه حوزه انتخابیه منطقه شرق گلستان به دلیل تعدد داوطلبان ثبت‌نامی، ابتدا درون قومی است و در نهایت با تاثیرگذاری گرایش مذهبی قومیت‌ها، به رقابت بین فارس‌ها (شیعه) و ترکمنها (اهل سنت) تبدیل می‌شود.
در بیان رقابت‌های درون قومی در منطقه ذکر این نکته شاید خالی از لطف نباشد که بدانیم مثلا در حوزه انتحابیه گنبدکاووس به عنوان بزرگترین شهرستان ترکمن‌نشین استان گلستان، رقابت بین نامزدهای ترکمن نیز داغ است و بر این اساس افراد منتسب به یک طایفه خاص در صورت داشتن نامزد نمایندگی مجلس از طایفه خودشان، عموما به وی رای می دهند.
در این بین اما برخی افراد از قشر روشنفکر و تحصیلکرده ترکمن نیز وجود دارند که به قویترین نامزد ترکمن، فارغ از انتساب آنها به طایفه‌ای خاص رای می‌دهند که در کلان قضیه باز هم قومیت برای این افراد نیز اهمیت داشته و تلاش می کنند فردی از قوم خود (ترکمن) را به مجلس بفرستند.
رقابت در بین اقوام بزرگ شامل ترکمنها، سیستانی‌ها و اقوام ترک زبان بومی ( قزلباش‌ها) در سه حوزه انتخابیه منطقه شرق گلستان به دلیل تعدد داوطلبان ثبت‌نامی، ابتدا درون قومی است و در نهایت با تاثیرگذاری گرایش مذهبی قومیت‌ها، به رقابت بین فارس‌ها (شیعه) و ترکمنها (اهل سنت) تبدیل می‌شود.
نگاهی به تاریخچه انتخابات مجلس شورای اسلامی در گنبدکاووس به عنوان بزرگترین شهرستان ترکمن‌نشین استان گلستان که در آن برتری عددی جمعیت نیز با ترکمنها است، نشان می‌دهد که در این حوزه انتخابیه به جز سه دوره ( اول، سوم و نهم)، در بقیه ادوار انتخابات مجلس شورای اسلامی، کاندیدای ترکمنها با اکثریت آرا راهی مجلس شورای اسلامی شده است.
در دو حوزه انتخابیه دیگر منطقه شرق گلستان یعنی “رامیان و آزادشهر” و “مینودشت، گالیکش، کلاله و مراوه‌تپه” نیز ترکیب جمعیت اقوام به گونه‌ای است که باعث تشدید رقابت بین کاندیداهای اقوام برای راهیابی به مجلس شورای اسلامی می‌شود.
به عنوان مثال درحوزه انتخابیه رامیان و آزادشهر با مجموع جمعیت ۱۷۰ هزار نفر و بر اساس برآوردهای موجود، ترکیب جمعیت اقوام ترک بومی و محلی با احتساب ساکنینی همچون سبزواری‌ها و شاهرودی‌ها که در انتخابات همسو می‌شوند، از سیستانی‌ها و ترکمنها بیشتر بوده و بر این اساس در ادوار گذشته انتخابات مجلس در بیشتر دوره‌های آن، کاندیدای قزلباش‌ها پیروز انتخابات شدند؛ در این حوزه در دو دوره انتخابات مجلس (سوم و دهم) کاندیدای سیستانی‌ها و در یک دوره (چهارم) هم نامزد ترکمنها به مجلس شورای اسلامی راه یافتند.
اما در حوزه انتخابیه چهار شهرستان “مینودشت، گالیکش، کلاله و مراوه تپه” با مجموع جمعیت تقریبی ۳۴۰ هزار نفر، هرچند نسبت جمعیت اقوام غیرترکمن بیشتر از ترکمنها برآورد می‌شود ولی به دلیل وجود بافت‌های قومی مختلف در بین غیرترکمن‌ها همچون ترک‌های بومی (قزلباش‌ها) که عمدتا در شهرستان مینودشت ساکن هستند، قومیت‌های بومی ساکن در شهرستان گالیکش و سیستانی‌ها، آرای آنها تقسیم می‌شود و این امر باعث شده از ۱۰ دوره برگزار شده انتخابات مجلس در گذشته، در پنج دوره، کاندیدای ترکمن وارد مجلس شود.
ساختار قومیتی جمعیت منطقه شرق گلستان و نمود بارز این شاخص در رقابت‌های انتخاباتی به عنوان صحنه عملکرد سیاسی مردم منطقه از یک طرف و نیز اهمیت جایگاه نمایندگی مجلس در سطح کلان قانونگذاری و نیز اقدامات نماینده مجلس برای عمران و آبادانی منطقه باعث گسترش عملکرد طبقه‌ای در بین قومیت‌های مختلف به عرصه سیاسی شده که پیش از این عمدتا کارکردی اجتماعی و فرهنگی داشت؛ اهمیت جایگاه نمایندگی مردم، باعث شده تا گروه و طبقه ریشسفیدان و یاشولی‌ها (بزرگان قوم) نقش بارزی در انتخابات منطقه ایفا کنند.
در بین عوامل مختلفی که برای رقابت و پیروزی بین نامزدهای ثبت‌نامی و تایید صلاحیت شده اقوام بویژه اقوام بزرگ ساکن در هر سه حوزه انتخابیه منطقه شرق گلستان وجود دارد، نقش و جایگاه ریشسفیدان اقوام یکی از عوامل اصلی و مهم است که تلاش زیادی برای اجماع بین داوطلبان و پیروزی در انتخابات انجام می‌دهند.
ریش سفیدها که در بین ترکمنها “یاشولی” (بزرگ قوم) نامیده می‌شوند، از جایگاه‌های بسیار مهم در مناسبات قومی و قبیله ای محسوب می‌شوند که اختصاص به قومیت خاصی نداشته و در اینگونه جوامع، نقش مهمی بویژه در رفع مشکلات و اختلافات درون قومی و یا بین قومی و طایفه‌ای داشته و نظرات و خواسته‌های این گروه معمولا محترم شمرده و شده و مورد پذیرش اعضای قوم قرار می گیرد.
این جایگاه و تبعیت افراد قوم از نظرات ریشسفیدان و یاشولی‌ها از یک سو و تعدد ثبت‌نام داوطلبان هر دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی از اقوام مختلف در منطقه شرق گلستان و تلاش آنها برای افزایش شانس موفقیت در انتخابات از سوی دیگر، سبب شده تا در موسم انتخابات، ریشسفیدان و بزرگان اقوام با هدف اجماع بین نامزدهای تایید صلاحیت شده و انتخاب گزینه اصلح، وارد عمل شوند.
به اعتقاد کارشناسان مسائل اجتماعی و سیاسی، اجماع بین داوطلبان اقوام بویژه اقوام بزرگ ساکن در منطقه شرق گلستان باتوجه به حاکم بودن بافت ایلی و قبیله‌ای بین آنها، علاوه بر تشویق و ترغیب مردم برای حضور پرشورتر و گسترده‌تر در انتخابات، تا حدود زیادی هم به انتخاب کاندیدای اصلح و پیروزی در انتخابات کمک می‌کند.
ریشسفیدان و معتمدان اقوام درمنطقه شرق گلستان آنگونه که گفته شد، ابتدا جلساتی با داوطلبان ثبت‌نامی از قوم خود برای رسیدن به اجماع و معرفی داوطلب اصلح برگزار می‌کنند و پس از آن در مرحله بعد که غالبا گرایش مذهب به آن اضافه می‌شود، رقابت بین داوطلب یا داوطلبان ترکمن و غیر ترکمن را شکل می‌دهد.
غالبا این نوع دسته‌بندی سیاسی و انتخاباتی علاوه بر اینکه به گرم شدن تنور انتخابات و حضور حداکثری مردم پای صندوق اخذ رای کمک زیادی می‌کند، در بیشتر مواقع هم منجر به موفقیت داوطلبان معرفی شده از سوی ریشسفیدان و معتمدان در این منطقه شده که جایگاه و نقش آنان را برجسته‌تر می‌کند.
نقش ریش سفیدان و یاشولی ها در افزایش میزان مشارکت اقوام
ساختار قومیتی جمعیت منطقه شرق گلستان و نمود بارز این شاخص در رقابت های انتخاباتی به عنوان صحنه عملکرد سیاسی مردم منطقه از یک طرف و نیز اهمیت جایگاه نمایندگی مجلس در سطح کلان قانونگذاری و نیز اقدامات نماینده مجلس برای عمران و آبادانی منطقه باعث گسترش عملکرد طبقه ای در بین قومییت‌های مختلف به عرصه سیاسی شده که پیش از این عمدتا کارکردی عمدتا اجتماعی و فرهنگی داشت.
با این حال به اعتقاد کارشناسان اگرچه تنوع اقوام در منطقه شرق گلستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا الان عاملی مهم در میزان مشارکت بالای ۷۰ درصدی آنها در انتخابات مختلف بویژه مجلس شورای اسلامی بوده و هست اما نبایستی از نقش ریشسفیدان و یاشولی‌ها در پرشور کردن میزان مشارکت اقوام در این خطه از ایران اسلامی غافل بود.
نکته‌ای که چندی پیش هم سخنگوی یاشولی‌های سنتی گنبدکاووس در نشست با خبرنگاران به آن اشاره کرده و گفته بود که این گروه فعالیت رسمی خود را از سال ۱۳۷۷ با نخستین دوره انتخابات شورای اسلامی این شهر آغاز کرد که در نتیجه آن پنج عضو از هفت عضو شورا از کاندیداهای معرفی شده توسط یاشولی‌ها انتخاب شدند.
حاج نورمحمد آق افزوده بود که گروه یاشولی‌ها در دو دوره بعد انتخابات شوراهای اسلامی شهر گنبدکاووس فعالیت نداشتند و براین اساس کاندیداهای ترکمن، کمترین نماینده را در پارلمان شهری داشتند اما با فعالیت مجدد این گروه در دوره چهارم شورای شهر، هر ۱۱ عضو، کاندیداهای معرفی شده توسط یاشولی‌ها بودند.
وی اضافه کرد: در دوره پنجم شوراها که تعداد اعضا مجددا به هفت نفر کاهش یافت در سایه تلاش یاشولی‌ها چهار عضو آن، معرفی‌شدگان یاشولی‌ها بودند.
آق با اشاره به فعالیت یاشولی‌ها در انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز گفت که این گروه در دوره قبلی انتخابات وارد شد و گزینه معرفی شده توسط آنها با اعتماد مردم، به مجلس شورای اسلامی راه یافت.
وی گفت که در این دوره نیز یاشولی‌ها که اکنون تعداد آنها در شهر گنبدکاووس به ۲۰۰ نفر و در روستاهای این شهرستان به ۴۰۰ نفر به عنوان “امین” افزایش یافته مصمم هستند با جلب نظر داوطلبان ثبت‌نامی و ایجاد اجماع بین آنها، یک یا دو کاندیدای اصلح را برای انتخاب مردم معرفی نمایند.
سخنگوی یاشولی‌های سنتی گنبدکاووس همچنین با بیان اینکه هیچ اجباری برای حضور و تمکین داوطلبان به نظر یاشولی‌ها نیست، گفت اگر داوطلبی خودش مایل به تبعیت از تصمیم یاشولی‌ها بود و برنامه‌های خود را نیز اعلام کرد، بایستی از نظر این گروه تمکین کند در غیر این صورت نیازی به حضور در جمع یاشولی‌ها نیست.
آق معتقد است که نظر یاشولی‌های سنتی ترکمن و معرفی گزینه اصلح برای انتخابات پیش رو، حداقل ۶۰ درصد در نزد مردم اعتبار دارد که رای بالایی است.
وی همچنین درخصوص برگزاری نشست‌های مشترک با ریش سفیدان و بزرگان اقوام غیرترکمن برای معرفی کاندیدای اصلح گفت که از این پیشنهاد استقبال می‌کنیم اما تحقق این امر زمانبر بوده و نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.
عموم مردم ترجیح می‌دهند از نظر بزرگان و ریشسفیدان استفاده کنند
یک کارشناس مسائل اجتماعی و فرهنگی در گنبدکاووس نیز معتقد است که با توجه به اهمیت و جایگاه انتخابات در جمهوری اسلامی و ضرورت مشارکت حداکثری مردم در این عرصه سیاسی و همچنین با توجه به تنوع اقوام و مذاهب در استان گلستان بویژه شرق آن، استفاده از نظر ریشسفیدان و بزرگان در اقوام غیرترکمن و یاشولی‌ها در قوم ترکمن برای انتخاب داوطلب اصلح از گذشته تا الان به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است.
دکتر علیرضا قربانی که عضو هیات علمی دانشگاه پیام‌نور گنبدکاووس نیز است، افزود: علت استفاده از نظر ریشسفیدان و بزرگان و یا یاشولی‌ها در منطقه شرق گلستان برای انتخاب کاندیدای اصلح بیشتر به دلیل حاکم بودن بافت ایلی و قبیله‌ای دربین اقوام ساکن در این منطقه و نیز مشغله کاری عموم مردم است که ترجیح می‌دهند از نظر بزرگان و ریشسفیدان استفاده نمایند.
وی با برجسته و مهم دانستن نقش ریشسفیدان و یاشولی‌ها دربین اقوام ساکن در منطقه شرق گلستان، اضافه کرد که این جایگاه اگرچه در گذشته بسیار تاثیرگذار بوده اما در سال‌های اخیر از میزان تاثیرگذاری آنها کاسته شده با این حال همچنان نقش تاثیرگذاری در بین قوم و قبیله خود دارند.
دکتر قربانی معتقد است که حضور برخی افراد در گروه ریش سفیدان و یاشولی‌ها که بیشتر دیدگاه سیاسی و حزبی و بعضا طایفه‌ای دارند به جایگاه سنتی این گروه‌ها آسیب زده است و بعضا گزینه اصلح آنها، دچار ضعف‌هایی بوده که به جای توسعه منطقه، به عقب ماندن آن کمک کرده است.
این کارشناس مسائل اجتماعی و فرهنگی منطقه گنبدکاووس همچنین “تجربه، حُسن نیت، وجهه اجتماعی، خیرخواهی و بی‌طرف بودن” را از ویژگی‌های مهم گروه ریشسفیدان و یاشولی‌ها دانست و گفت که اگر افراد عضو این گروه‌ها دارای چنین صفاتی باشند بدون تردید انتخاب گزینه اصلح از سوی آنها مورد تایید بوده و به شور و افزایش مشارکت مردم در انتخابات کمک می‌کند.
وی، توجه صرف ریشسفیدان اقوام غیرترکمن به انتخاب گزینه اصلح در بین داوطلبان غیرترکمن و مشابه همین حالت در یاشولی‌ها و انتخاب گزینه صرف ترکمن را از نقاط ضعف نقش ریشسفیدان و یاشولی‌ها در انتخاب گزینه اصلح به مردم دانست و پیشنهاد کرد که برای رسیدن به گزینه مناسب برای انتخابات مجلس این گروه‌ها بایستی نشست‌های مشترک برگزار نمایند و فارغ از مسائل قومی و مذهبی، کاندیدای اصلح به معنای واقعی کلمه را به مردم معرفی نمایند.
دکتر قربانی اضافه کرد: اگرچه رسیدن به این مرحله سخت و زمانبر است اما تحقق آن در سطح ملی به تصویب قوانین مناسب برای رفع مسائل و مشکلات کشور و در سطح محلی نیز به توسعه و عمران منطقه کمک زیادی خواهد کرد.
مردم فارغ از گرایشات سیاسی، قومی، فرهنگی و مذهبی رای دهند
معاون استاندار گلستان و فرماندار ویژه گنبدکاووس نیز با تاکید بر ضرورت انتخاب کاندیدای اصلح برای مجلس شورای اسلامی به آحاد مختلف مردم این شهرستان مرزی توصیه کرد تا در انتخابات پیش رو، فارغ از گرایشات سیاسی، قومی، فرهنگی و مذهبی، فقط به کاندیدای اصلح رای دهند.
عبدالقدیر کریمی روز دوشنبه گذشته در جمع مدیران مدارس گنبدکاووس گفت که ملاک اصلی مردم در انتخابات دوم اسفند امسال باید انتخاب فرد اصلح و توانمند باشد تا بتواند علاوه بر دفاع از منافع ملی و عمومی در سطح کلان، از منافع استان گلستان و نیز مردم حوزه انتخابیه خود دفاع نماید.
یک کارشناس مسائل اجتماعی و فرهنگی توجه صرف ریشسفیدان اقوام غیرترکمن به انتخاب گزینه اصلح در بین داوطلبان غیرترکمن و مشابه همین حالت در یاشولی‌ها و انتخاب گزینه صرف ترکمن را از نقاط ضعف نقش ریشسفیدان و یاشولی‌ها در انتخاب گزینه اصلح به مردم دانست.
وی در جلسه مشترک هیات‌های اجرایی، نظارت و بازرسی با داوطلبان یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه انتخابیه گنبدکاووس نیز با تاکید بر ضرورت حفظ وحدت و اتحاد بین اقوام و پیروان مذاهب در گنبدکاووس، خدشه به این موضوع را خط قرمز توصیف و تصریح کرد: هیچ یک از دست‌اندرکاران، مجریان و عوامل دخیل در برگزاری انتخابات اجازه ندارند کوچکترین خدشه‌ای به آن وارد کنند.
معاون استاندار گلستان و فرماندار ویژه گنبدکاووس با بیان اینکه وحدت موجود بین اقوام مختلف و پیروان مذاهب ساکن در این شهرستان در کشور مثال‌زدنی است، خاطرنشان کرد: شایسته است اعضای هیات‌های اجرایی، نظارت، بازرسی و داوطلبان تایید صلاحیت شده نمایندگی مجلس شورای اسلامی و طرفداران کاندیداها در فعالیت‌های انتخاباتی خود، این موضوع و حفظ آن را مدنظر داشته باشند.
با این حال باتوجه به تنوع اقوام و مذاهب در شرق گلستان و با نگاهی به کاندیداهای راه یافته از سه حوزه انتخابیه این منطقه یعنی گنبدکاووس، رامیان و آزادشهر و نیز مینودشت، گالیکش، کلاله و مراوه‌تپه به مجلس شورای اسلامی در ادوار گذشته که به آن اشاره شد، به نظر می‌رسد صف آرایی اقوام در انتخابات و نقش ریش سفیدی و یاشولی‌گری در بین اقوام غیرترکمن و ترکمن از عوامل اصلی در گرم کردن تنور انتخابات و افزایش مشارکت مردم در این عرصه سیاسی است.
نیمی از جمعیت یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفری گلستان در هفت شهرستان واقع درشرق این استان سکونت دارند.